Wielokulturowa historia Końskowoli sprawia, że mamy wiele pretekstów do spotkań i opowieści o jej dawnych mieszkańcach. Tym razem powodem do organizacji wydarzenia 22 października była 79. rocznica likwidacji getta w Końskowoli. Do współpracy zaprosiliśmy znawców i pasjonatów tego tematu – pastora Jarosława Batora oraz pana Mirosława Króla, którzy wygłosili ciekawe prelekcje.
Pastor Jarosław Bator przybliżył zebranym charakterystykę i sposób życia społeczności żydowskiej, a pan Mirosław Król skupił się na fakcie likwidacji getta, działaniach nazistów ze 101. Rezerwowego Batalionu Policji, którego członkowie odpowiadali za prowadzone w 1942 roku działania w Końskowoli.
Na początku lat 30 – tych XX w Żydzi stanowili ponad połowę mieszkańców naszej miejscowości. Dlatego też, gdy we wrześniu–październiku 1939 r. Lubelszczyzna znalazła się pod okupacją niemiecką, pod koniec 1940 r. zostało utworzone tutaj getto, w którym oprócz mieszkańców osady znaleźli się także uciekinierzy z innych ośrodków – łącznie około 2 tys. osób. Liczba ta szybko zwiększyła się do 2350 osób. 8 maja 1942 r. około 1,6 tys. osób z getta zostało wywiezionych przez okupanta do niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady w Sobiborze. W maju 1942 r. do Końskowoli przybyło kolejne ok. 3,5 tys. Żydów ze Słowacji. Wszyscy zdolni do pracy mieszkańcy getta byli przymusowo zatrudniani w działających na naszym terenie obozach pracy. W ciągu miesiąca także i oni zostali wywiezieni do Sobiboru.
W październiku 1942 r. dokonała się krwawa zagłada mieszkańców Końskowoli pochodzenia żydowskiego. Około 800 – 1100 osób, w tym głównie kobiet i dzieci, zostało rozstrzelanych w pobliżu nowego kirkutu (na tzw. Brzezinkach). Ostatecznie w maju 1943 r. działające na terenie miejscowości obozy pracy zlikwidowano, zaś wszystkich pozostałych jeszcze przy życiu Żydów przeniesiono do innych obozów. Szczegółowy opis tej nazistowskiej zbrodni można odnaleźć z zaskakującym miejscu, w książce Christopheta R. Browninga „Zwykli Ludzie”, dotyczącej działalności 101. Rezerwowego Bataliony Policji.
Na terenie kirkutu nie znajdziecie Państwo żadnych śladów rozgrywającej się tam tragedii. Nie ma ich również w najbliższej okolicy. Jedynie napis na postawionym tam po drugiej wojnie światowej krzyżu mówi „Tutaj oczekują zmartwychwstania praojcowie Wasi”.
W przyszłym roku będziemy obchodzili 80 rocznicę tych tragicznych wydarzeń.
Dziękujemy wszystkim za obecność na spotkaniu, merytoryczne komentarze, analizę mapy miejscowości i przejmujące wspomnienia.
Oprac. Joanna Dziewięcka-Oroń
Źródła: Dzieje Końskowoli, red. R. Szczygieł, Lublin 1988, www. sztetl.org.pl
Ksiądz pastor dr Jaroslaw Bator – znawca i pasjonat historii Żydów w Puławach i Końskowoli 
Dyrektor GOK Monika Dudzińska i pan Mirosław Król. 
Próby odnalezienia na współczesnej mapie Końskowoli lokalizacji getta, kirkutów – starego i nowego oraz budowli związanych z historią i kulturą społeczności żydowskiej w Końskowoli 
Pan Mirosław Król – prelegent i pasjonat historii Końskowoli 
Dziękujemy za obecność na spotkaniu! 
Rodzinna pamiątka pani Doroty Chyl. Bransoleta ze srebra wytworzona przez żydowskiego złotnika, który zginął podczas II Wojny Światowej
