Już kolejny raz stary cmentarz ewangelicko-augsburski odwiedziła prężna ekipa sprzątająca. Piękna pogoda ułatwiała zadanie i już po niecałych dwóch godzinach spod warstwy liści i spomiędzy licznie rosnących tam pokrzyw ukazały się pozostałości nagrobków z XIX wieku. To właściwie jedyna pamiątka po dawnych mieszkańcach Końskowoli wyznania luterańskiego i przypomnienie, że na początku XIX w. ówczesne miasteczko było znaczącym ośrodkiem włókienniczym.
Skąd luteranie w Końskowoli? Na początku był plan rodu Czartoryskich, który zakładał ożywienie gospodarcze miasteczka, wchodzącego w skład dóbr rodowych. Trzystu tkaczy tego wyznania sprowadził z Saksonii w latach 30-tych XVIII w. książę August Czartoryski. Zachętą miały być pieniądze i atrakcyjne tereny przeznaczone pod budowę zakładów produkcyjnych. Saksończycy skorzystali z okazji i już wkrótce dzięki ich działalności Końskowola stała się znaczącą osadą fabryczną z luterańską szkołą i cmentarzem. Tę dobrą passę przerwały represje carskie po powstaniu listopadowym (1830 r.), które spowodowały stagnację handlu i przemysłu. Wiele rodzin tkaczy przeniosło się wtedy do Białegostoku i Łodzi. Ten proces opuszczania Końskowoli trwał przez dziesięciolecia. W 1882 roku w miasteczku pozostało juz tylko 138 ewangelików, a do szkoły uczęszczało zaledwie 20 dzieci. Kres tkackiego prosperity nadszedł wraz wprowadzeniem parowych maszyn tkackich – szybszych i wydajniejszych od rzemieślników. Końskowola pożegnała ostatnich obywateli wyznania luterańskiego na przełomie XIX i XX wieku.
Cmentarz był jeszcze użytkowany do wybuchu II Wojny Światowej. Najstarszym, zachowanym do dziś nagrobkiem jest nagrobek Johanny z Zipserów Gaede zmarłej w 1873 r. Pozostałe, wrosłe w ziemię, zabytkowe tablice nagrobne tworzą nostalgiczną atmosferę tego miejsca. Przywodzą na myśl okres świetności Końskowoli i pokazują, jak burzliwą i wielokulturową historię ma nasza miejscowość.
Kto z mieszkańców jeszcze nie był w tym miejscu – polecamy je odwiedzić, chociażby przy okazji spaceru.
W tym roku teren cmentarza dzielnie porządkowała grupa ze Środowiskowego Domu Samopomocy w Końskowoli i przedstawiciele Końskowolskiego Towarzystwo Społeczno-Regionalne oraz Gminnego Ośrodka Kultury w Końskowoli.
Oprac. Joanna Dziewięcka-Oroń
Źródła: Końskowola; historia i zabytki, opr. P. Pytlak, Końskowola 2015
